Unutulmak üzereyken tekrar ortaya çıkarıldı: “Derbent dokuması” yeniden hayat buldu
Kültürel miras kapsamında 2019’da Türk Patent ve Marka Kurumunca coğrafik işaretle tescillenen Derbent dokuması, yörenin bayanları tarafından mahallede bulunan İznik Belediyesi Derbent El Dokumaları Atölyesi’nde üretiliyor.
Özdeşleştiği bölgeden ismini alan ve ince işçilikle üretilen Derbent dokuması, bordo ve lacivert renkleriyle öteki dokumalardan ayırt edilebiliyor.
Pamuklu keten ipliğinden dokunan ve “gelin yanağı”, “çift saksı”, “eğrelti”, “kırık metre”, “yan geçme”, “ördek”, “davul tokmağı” ile “ala kiraz” üzere isimleri olan klasik desenlerin işlendiği dokumadan, örtü, peşkir, torba, yastık kılıfı üzere eserler hazırlanıyor.
İznik Bayan Üreticiler Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Zeliha Peşte, AA muhabirine, Derbent Mahallesi’nde ekseriyetle Selanik’in Paprat ve Kılkış bölgelerinden gelen göçmenlerin yaşadığını ve kültürel hafızalarını mahalleye taşıdıklarını söyledi.
Peşte, göçmenlerin günlük dokumacılık muhtaçlıklarını kara tezgahlarda dokuyarak karşıladıklarını ve bayan elinden çıktığı için üzerlerinde epeyce estetik desenlerin yer aldığını söyledi.
İznik Belediyesinde 2019’da misyona başladığında Derbentli bayanların kendisine ulaştıklarını anlatan Peşte, şöyle konuştu:
“Derbent’ten hanımlar, ellerinde sandıklarından çıkardıkları örneklerle gelmişlerdi. ‘Kaybolmak üzere, artık tezgah yok konutlarımızda, bir tane bile kalmadı. Bunu geleceğe taşımak ismine bir şey yapabilir miyiz?’ dediler. Biz de bu sorunun peşine düştük. Yanıtını aradık, daima birlikte bir kooperatif kurduk. Burada bayanlar ellerini taşın altına koydu. Eski bir düğün salonunu elden geçirdik. O devir Bursa Büyükşehir Belediyesi tezgahlarla dayanak verdi, bugüne geldik.”
Peşte, tescil sürecine de değinerek, “Belediye bünyesinde, kendi imkanlarımızla belgemizi hazırladık. Vilayet Kültür ve Turizm Müdürlüğünden de dayanak aldık. Patent kurumuyla da çok hoş bir süreç yürüttük. Bizim için de öğretici oldu. Bu hoş el sanatını tescillemiş olduk. Bu atölyede yaklaşık 10 tezgah var. Dönüşümlü olarak bayanlar aslında hasat periyotlarının yoğunluğuna nazaran çalışıyorlar. Ne vakit boş olurlarsa atölye onların hizmetinde. Gelip tezgahlara oturuyorlar. İstedikleri kadar dokuyorlar.” tabirini kullandı.
Desenlerin isimlerinin, bayanların günlük hayat gözlemlerinden geldiğini anlatan Peşte, “Çiçek desenleri, günlük nesneler, mesela ibrik üzere bir nesne de olabiliyor. Bazen saksı üzere bir nesne de olabiliyor. Hepsi bayanların bakış açısıyla stilize edilmiş. Bugün daima ‘tasarım’ diyoruz yani bu mesela çok farklı uzmanlaşılmış bir alan fakat geçmişte onu köy bayanı, kendi hafızasında o tasarımı çok hoş bir biçimde yapmış.” diye konuştu.
Peşte, tescil sürecinde dokuma ile birlikte sundukları desenlerin de tescillendiğini lisana getirdi.
Bugüne kadar tescil, açığa çıkarma ve atölyeyi kurma üzere işlerle meşgul olduklarının altını çizen Peşte, şunları anlattı:
“Bu periyot sürdürülebilir ticari faaliyetle ilgili çalışmalarımız var. Şöyle bir müjde de verebilirim. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının ‘Anadolu’dakiler’ başlıklı bir daveti vardı. Biz bu devirde tam da işte bu markalaşma ve ticari süreçlerle ilgili gereksinimlerimizi projelendirdik. Oradan da projemiz olumlu cevap aldı. İznik merkezli bir satış ofisimiz de olacak. İlgililerle de orada o kanallardan dijital mecralarda da olacağız, buluşacağız inşallah sevenlerimizle.”
“GENÇLERE ÖĞRETİRSEK DAHA HOŞ OLUR”
Aslen Derbentli olan 63 yaşındaki 4 çocuk annesi atölye şefi Hasibe Çiçek ise çocukluğunda, annesinin Derbent dokuması yaptığını söyledi.
O vakitler kendisinin de bu işe heves ettiği belirten Çiçek, “Annelerimizin işi olup tezgahtan çıktığı vakit biz giriyorduk. Bir şeyler yapmaya çalışıyorduk. Evlendik, çoluk çocuğa karıştık. İlerleyen vakitte kopma oldu yani. Talep azaldı, gençler okullara gitti. Bu türlü şeyleri merak etmediler lakin kaybolmak üzereydi. Tekrar hayata geçirdik.” dedi.
Çiçek, atölyede çalışan bayanlarla kardeş üzere birbirlerini tamamlayan bir grup olduklarını lisana getirdi.
Kızlarının da bu dokumayı bilmediğini belirten Çiçek, “Öğrenmek isteyen alışılmış gelebilir buraya, öğretmemiz de gerekiyor ileriye taşımak için. Gençlere öğretirsek daha hoş olur.” diye konuştu.
