Trump’ın ikinci döneminde Türkiye’yi neler bekliyor?
ABD’de Cumhuriyetçi Donald Trump’ın tekrar lider seçilmesinin akabinde bu sonucun Türkiye açısından ne üzere fırsat ya da riskler doğuracağı tartışılmaya başlandı.
Bir vakitler stratejik paydaşlık düzeyine çıkan Türkiye-ABD alakaları, son yıllarda pek çok hususta farklılaşarak vakit zaman krizler yaşıyor.
Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi satın aldığı gerekçesiyle Türkiye’nin F-35 savaş uçağı programından çıkartılması, F-16 uçaklarının satılması ile ilgili yaşanan zorluklar, ABD’nin Suriye’de IŞİD’le gayrette kendine ortak olarak omurgasını Kürt kümelerin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’ni (SDG) seçmesi üzere başlıklar iki NATO müttefiğinin farklılaştığı alanlar olarak öne çıkıyor.
Türkiye, SDG’yi ABD’nin de terör örgütü olarak sınıflandırdığı PKK’nın bir uzantısı olarak görüyor.
Ankara’nın bilhassa Rusya ve Çin konusunda Batı’dan farklı izlemeye çalıştığı “özerk” dış siyaset da Washington’da rahatsızlık yaratıyor. Türkiye’nin BRICS’e üyelik talebi de Batı bloğunu düşündüren gelişmelerden.
Daha güçlü bir Trump Ankara için avantaj mı?
Seçim sonuçlarıyla Amerikan Senatosu’ndaki çoğunluk Demokratlar’dan Cumhuriyetçilere geçmiş görünüyor. ABD medyasına nazaran Demokratlar’ın denetiminde olan Senato’da çoğunluğu ele geçiren Cumhuriyetçiler, başkanlık makamına da Trump’ın gelmesiyle çok güçlü bir halde iktidara gelmiş olacak.
ABD’nin başşehri Washington’da Kongre binası Fotoğraf: Pedro Ugarte/AFP/Getty Images
Bu kapsamda Trump’ın birinci devrine nazaran daha güçlü bir formda seçilmesinin Ankara için de olumlu sonuçlar doğurabileceği istikametinde bir beklenti var.
Trump’ın seçilmesini toplumsal medya hesabından sıcak sözlerle kutlayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, şu paylaşımı yaptı:
“Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan başkanlık seçimini büyük bir gayretin akabinde kazanarak yeniden ABD Başkanı seçilen dostum Donald Trump’ı tebrik ediyorum. Amerikan halkının seçimiyle başlayacak olan bu yeni devirde, Türkiye-ABD ilgilerinin güçlenmesini, Filistin problemi ve Rusya-Ukrayna savaşı başta olmak üzere bölgesel ve global çapta yaşanan krizlerin, savaşların son bulmasını temenni ediyor; daha adil bir dünya için daha fazla uğraş sarf edileceğine inanıyorum.”
Seçim sonuçlarını ve sonuçların Türkiye’ye tesirlerini DW Türkçe’ye kıymetlendiren Alman Marshall Fonu Ankara Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı da Cumhuriyetçilerin Temsilciler Meclisi’nde de çoğunluğu ele geçirme mümkünlüğü bulunduğunu belirterek bunun bir “kırmızı dalga” yaratacağını belirtiyor. Ünlühisarcıklı’ya nazaran birinci periyodun tersine Trump’ın kendi gündemini fazla Kongre direnişiyle müsabakadan hayata geçirme talihi bulunuyor.
Alman Marshall Fonu Ankara Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı Fotoğraf: GMFUS
Ünlühisarcıklı, “İstediği atamaları ve işleri yapabilecek olan Donald Trump’ın ikinci devrinde Türkiye bu fırsatı yeterli değerlendirirse, örneğin S-400 sorunun çözülmesi, CAATSA yaptırımlarının kalkması üzere hususlarda Trump idaresiyle anlaşabilirse çok güçlü bir Kongre direnişiyle karşılaşmayabilir. Bu Türkiye’nin bence bir avantajı olacak” diyor.
CAATSA, ABD’nin Düşmanlarına Yaptırımla Karşı Koyma Maddesi’nin kısaltması.
ABD Suriye’den çekilir mi?
Trump’ın seçilmesinden evvel Ankara’da kulislerde dillendirilen değerli bir beklenti ABD’nin Suriye’den çekilmesiydi.
Trump’ın birinci devrinin akılda kalan gelişmelerinden biri 19 Aralık 2018’de Erdoğan ile yaptığı telefon görüşmesinin akabinde “Suriye’deki ABD askerlerini büsbütün çekme” talimatı vermesi olmuştu. Lakin Pentagon ve CENTCOM üzere kurumların devreye girmesiyle Trump’ın bu söylemi sonuç vermemişti.
İkinci periyodunda Trump’ın bu gayesini tekrar gerçekleştirmek isteyip istemeyeceği, ne kadar yapabileceği ve ABD’nin çekilmesi durumunda Türkiye’nin durumu merak konusu.
Ünlühisarcıklı, Trump’ın yalnızca Suriye değil tüm Levant bölgesinde çekilme eğilimi olduğunun bilindiğini söyleyerek lakin Ortadoğu’da mevcut tansiyon varken bunu hayata geçirmeyi ertelememesinin de bir ihtimal olduğunu belirtiyor.
“Ancak er ya da geç bu türlü bir eğilim olacaktır” diyen Ünlühisarcıklı, ABD devlet siyasetlerinde tesirli olduğu bilinen muhafazakar niyet kuruluşu Heritage Vakfı’nın 2025 raporunda ABD’nin Irak ve Suriye’deki stratejik çıkarlarının sorgulandığına işaret ediyor.
Trump birinci devrinde ABD’nin bir önceki Başkanı Barack Obama’nın politikasını sürdürerek Türkiye’nin itirazlarına karşın YPG-PYD’ye takviye vermeye devam etmiş fakat tıpkı vakitte PKK’nın tehlikeli bir terör örgütü olduğu tarafında açıklamalar da yapmıştı.
Trump Türkiye-AB ilgilerini nasıl tesirler?
“Önce Amerika” sloganıyla seçilen Trump’ın gelişi Türkiye ile Avrupa’nın birbirine yakınlaşmasını doğurması da bir diğer beklenti.
Trump’la birlikte Amerika’nın Avrupa’ya yönelik güvenlik teminatının azalacağını ve kendilerini daha az inançta hisseden Avrupa ülkelerinin kendi stratejik otonomilerini kazanmak isteyeceğini söyleyen Ünlühisarcıklı, bunun Türkiye için mümkün tesirini şöyle aktarıyor:
“Avrupa’nın Türkiye’ye olan ihtiyacı artacak. Avrupa Birliği üyelik süreci hiçbir yere gitmese bile stratejik iş birliğine bence AB daha sıcak bakmaya başlar. Rusya’ya karşı daha savunmasız hissedilmesi durumunda Türkiye’nin Avrupa’nın güvenlik mimarisinde bir yerinin olması argümanı daha güç kazanabilir.”
AB Komisyonu Başkanı Ursuna von der Leyen ve Donald Trump, Ocak 2020’de Davos’taki Dünya Ekonomik Forumu’nda Fotoğraf: Evan Vucci/AP/picture alliance
Ünlühisarcıklı, bunun işaretlerinin ABD seçimi öncesinde görüldüğünü belirterek Almanya dahil birçok AB ülkesinin Türkiye’ye yönelik savunma sanayi kısıtlamalarını kaldırdığını hatırlatıyor.
Ukrayna ve Gazze’de savaşlar biter mi?
Trump, misyona gelirse dünyadaki savaşlara “bir telefonla” son vermeyi taahhüt ederken Ukrayna ve Gazze üzere çatışma bölgelerinin seçim sonucundan nasıl etkileneceği de tartışılıyor. Cumhuriyetçiler ve Trump, İsrail yanlısı siyasetleriyle biliniyor, öbür yandan Ukrayna savaşı ile ilgili ise Rusya ile masaya oturabilecekleri varsayım ediliyor.
ABD’nin Moskova ile masaya oturması durumunda Türkiye üzerindeki “Rusya’dan uzaklaş” baskısının azalabileceğini belirten Ünlühisarcıklı, Çin ile yakınlaşma konusunda ise Ankara’ya yeni bir baskı dalgasının gelebileceğini kaydediyor.
Ukrayna savaşının tersine Trump periyodunda Ortadoğu’daki tansiyonun daha da yükselebileceğini öngören Ünlühisarcıklı şunları söylüyor:
“Trump siyasetleriyle şayet İsrail ve Netenyahu idaresini daha kuvvetle desteklemeye başlarsa Ortadoğu’daki tansiyon ve savaş mümkünlüğü daha çok artacaktır. Bu da yanı başında İran olan Türkiye için düzgün değil. Zira bölgesi için uygun olmayan hiçbir şey Türkiye için de uygun olamaz.”
Trump’ın kendisinde ve idaresindeki isimlerde Hristiyan pahaların tartı taşıdığına da dikkat çeken Ünlühisarcıklı, bunun da Türkiye için bir risk olabileceğini şöyle belirtiyor:
“Türkiye’nin kimi ülkelerle yaşadığı sıkıntılara bakarken Trump şayet onlara Hristiyan çoğunluklu ülkeler ise bunu göz önünde bulundurabilir. Yani Trump’ta Yunanistan Hristiyan, Türkiye Müslüman. Ermenistan Hristiyan, Türkiye Müslüman bakışı olabilir ve bu da Türkiye’yi kimi bahislerde zora sokabilir.”
Erdoğan-Trump münasebeti nasıl olur?
Trump ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ortasında evvelki başkanlık devrinde direkt irtibat kurulması kimi sıkıntıların aşılmasında kolaylık sağlamış fakat birebir vakitte Pentagon üzere ABD kurumlarının yansısını de çekmişti.
Kendisini Beyaz Saray’da ağırlamayan Joe Biden ile aşikâr bir uzaklıkta duran Erdoğan, 13 Temmuz’da silahlı taarruza uğrayan Trump ile 18 Temmuz’da bir telefon görüşmesi yaparak geçmiş olsun dileklerini iletmişti. Erdoğan suikast teşebbüsünü “demokrasiye yapılmış bir saldırı” olarak nitelemiş, lider adayı olarak gösterilmesinden ötürü Trump’ı tebrik etmişti. Erdoğan’ın suikast teşebbüsünün çabucak sonrasında Trump’ı arayarak ilgileri tazelemesi Ankara’nın yeni periyoda hazırlık yaptığının işareti olarak yorumlanmıştı.
Trump, Temmuz ayında uğradığı akında kulağından yaralanmıştıFotoğraf: Brendan Smialowski/AFP via Getty Images
Ünlühisarcıklı, Joe Biden devrinde başkandan başkana alakaların çok zayıf olduğunu hatırlatarak Trump periyodunda bunun değişebileceğini söylüyor. Erdoğan ile Trump’ın birinci devirde 9 defa yüz yüze görüşmüş olduğuna işaret eden Ünlühisarcıklı, misal bir bağın tekrar beklenebileceğini belirtiyor.
Trump’ın birinci devrinde neler yaşanmıştı?
Beyaz Saray’a yemin merasiminin akabinde tekrar dönmeye hazırlanan Trump daha evvel 2017-2021 yılları ortasında başkanlık yapmıştı ve o periyotta Türkiye ile münasebetler inişli çıkışlı ve bol aksiyonlu bir seyir izlemişti.
Trump’ın birinci periyodunun Türkiye açısından en akılda kalır gelişmeleri Rahip Andrew Craig Brunson krizi, S-400 için getirilen CAATSA yaptırımları ve Trump’ın “Türk iktisadını çökertme” tehdidi, Erdoğan’a hitaben kaleme aldığı mektupta kullandığı “aptal olma” sözü olmuştu.
Her ne kadar Erdoğan “iyi ilişkiler” kurduklarını belirtse de Trump 4 yıllık misyonu müddetinde ikisi Brunson davası, ikisi S-400 alımı, biri de YPG/PKK’ya yönelik operasyonlar nedeniyle Türkiye’ye beş sefer yaptırım uygulamış ABD Başkanı olarak ikili ilişkilerin tarihine geçmişti.
Öte yandan Erdoğan’ı Beyaz Saray’da ağırlamayan Biden’dan farklı olarak Trump iki sefer Washington daveti yapmış ve iki başkan biri 2017, biri 2019’da olmak üzere iki sefer resmi görüşme için bir ortaya gelmişti.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?