“İYİ”Yİ TERCİH İNSAN TABİATINDA MI VAR?

Peki bu doğruluk, adalet, hak arayışı ve bu kavramlara verilen ehemmiyet sanki nereden geliyor? Bu kavramlar ve dürüstlük, doğruluk ve sanki bize öğretilen bir şey mi, yoksa doğuştan yapımızda olan bir özelliği mi?

Bu sorunun yani; “Ahlaki davranışın insan tabiatında var olup olmadığı”, sorusu asırlardır hem ideolojinin hem de psikoloji biliminin temel tartışma bahislerinden biridir. Son yıllarda psikoloji biliminin yaptığı araştırmalar, bu kadim soruya güya daha net karşılıklar vermeye başlamış üzere görünüyor.

BEBEKLERLE YAPILAN DENEYLER

Yale Üniversitesi’nde Paul Bloom ve grubu (Karen Wynn, J. Kiley Hamlin) tarafından 6 aylık bebeklerin ahlaki yargıların olup olmadığını test etmek hedefiyle yapılan bir çalışma, küçük bebeklerde bile temel seviyede bir ahlaki sezginin var olabileceğini göstermiştir. Bu deneylerde bebeklere iki karakter tanıtılmıştır: biri yardımsever (örneğin bir karakterin üst çıkmasına onu arttan iterek yardım eden), oburu ise ziyan veren (örneğin bir karakterin üst çıkmasının önünde mani olarak onu durduran ve geriye iten). Deneyin sonunda bu karakterler bebeklerin önüne getirildiğinde ve 6 -10 aylık bu bebeklerin nerdeyse tamamının yardımsever karakteri tercih ettiği bulunmuştur.

BEBEKLERDE ADALET DUYGUSU VE CEZALANDIRMA TERCİHİ

Bloom’un bir öbür değerli ve ilgi alımlı çalışması, bebeklerin yalnızca uygun ve kötüyü ayırt etmekle kalmayıp, birebir vakitte cezalandırmayı da onaylayıp onaylamadıkları hususundadır. Bu deneylerde, daha evvel berbat davranan kuklaların yanı sıra üçüncü bir kukla sahneye çıkarılır. Deneye katılan 8-10 aylık bebeklerin 3.kuklalarda, makus kuklayı cezalandıran “yargıç” kuklayı tercih ettiği görülmüştür. Bu da bir manada bebeklerin erken yaşta temel bir adalet duygusu taşıdığını göstermektedir.

Paul Bloom’un çalışmaları, ahlaki davranışların temellerinin insan tabiatında var olabileceğini ortaya koymaktadır. Empati, adalet ve yardımseverlik üzere eğilimlerin bebeklikte gözlemlenebilmesi; ahlakın yalnızca kültürel değil, tıpkı vakitte biyolojik bir temele de dayandığını gösterir. Lakin bu eğilimlerin gelişmesi ve toplumsal pahalara uygun biçimde şekillenmesi, öğrenme ve toplumsal etrafın tesiriyle olur.

Dolayısıyla ahlaki davranış hem doğuştan gelen bir potansiyel, hem de çevresel etkileşimlerin sonucudur. Ya biri ya öbürü değil, biri ve ötekidir. O vakit beşerler ya doğal olan adaletli tavırla birlikte var olacak ya da adaletin olmadığı bir ortamda karşılıklı olarak birbirlerine ziyan vererek birlikte kaybedeceklerdir.