Nomgon’daki keşif doğrulandı: Türk adının geçtiği en eski yazıt!
Türk Akademisi, Moğolistan’ın Nomgon-2 Anıt Külliyesi’nin Göktürk periyoduna ilişkin olduğunu ve büyük olasılıkla İkinci Türk Kağanlığı’nın kurucusu İlteriş Kutlug Kağan’ın onuruna inşa edildiğini doğruladı.
Merkezi Kazakistan’ın başşehri Astana’da bulunan Türk Akademisi’nden yapılan açıklamada, Akademi’nin Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü ile işbirliğinde 2019 yılından bu yana Moğolistan’ın Arhangay bölgesindeki Nomgon Vadisi’nde arkeolojik hafriyat çalışmaları gerçekleştirdiği belirtildi.
Açıklamada, bu hafriyat çalışmaları sonucunda 2022’de Göktürk Devleti’nin hükümdarları Bilge Kağan ve Kül Tigin’in babası İlteriş Kutluğ Kağan’ın külliyesi ile yazıtının üst kısmının keşfedildiği hatırlatılarak “Bu yazıtın okunması sonucunda, Göktürk yazısıyla kazınmış 12 satırlık bir metin (“Kutlug Kağan Türk… İlah oğlu …”) ve Soğdca yazılmış 6 satırlık bir metin (“Kutlug Kağan…”) tespit edilmiştir. Bu bulgular, anıt külliyenin bir kağanın onuruna yapıldığına dair bilimsel bir destek sunmaktadır.” denildi.
2023 yılında bulunan yazıtın alt kısmının da okunduğu ve yazıtın bu kısmında toplam 15 satır bulunduğu aktarılan açıklamada, “Yazıtın alt kısmındaki Göktürk yazısı kıymetli ölçüde tahrip olmuş ve okunamaz hale gelmiştir. Fakat yazıtın art yüzünde yer alan Çin hiyeroglifleriyle yazılan metin ise kısmen korunmuştu. Çince metin, üstten aşağıya hakikat yazılmış ve satırlar sağdan sola düzenlenmiştir. 3. satırdan 8. satıra kadar olan kısım kısmen okunabilmiştir. Okunan satırlar ise sırasıyla:
3……sol……bitigtaş anıt….
4…….Türk büyük/bogda/….Kutlug…..
5……tören……seçilmiş…….benzer …..
6……..asker……sorumak……
7……doldurmak yok olmak.. ek etmek….iş…ev….
8……vafat etmek……” tabirleri kullanıldı.
Açıklamada, bilhassa yazıtın 4’üncü satırında “Türk” sözcüğü ve “Kutlug” unvanı tespit edildiğine dikkati çekilerek şunlar kaydedildi:
“Türk Akademisi ve Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü, Nomgon-2 Anıt Külliyesi’nin Göktürk periyoduna ilişkin olduğu ve büyük olasılıkla İkinci Türk Kağanlığı’nın kurucusu İlteriş Kutlug Kağan’ın (682-692) onuruna yapıldığı tespitini doğrulamaktan memnunluk duymaktadır.”
Yazıttaki Çince metnin çözümlenmesi için İç Moğolistan Üniversitesi’nden alan uzmanlarının çalışmaya dahil edildiği aktarılan açıklamada, Türk Akademisi ile Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü’nün Nomgon Vadisi’ndeki ortak arkeolojik hafriyat çalışmalarının devam edeceği bildirildi.
Bilge Kağan ile Kül Tigin’in babası İlteriş Kutluğ Kağan’ın 7. yüzyıla ilişkin kelam konusu yazıtı “Türk” isminin birinci kere geçtiği, Göktürk devrinin en eski yazılı yapıtı olarak bedellendiriliyor.
