İntikam uykusuzluğu nedir? Gündüzün hıncını geceden çıkarıyorlar
Günümüzde birçok insan, iş temposu ya da günlük sorumlulukları nedeniyle kendilerine kâfi vakit ayıramadığını hissediyor. Bu his, vakit zaman bireylerin uyku üzere kıymetli muhtaçlıklarını geri plana atmalarına yol açabiliyor.
Bu durum, bilhassa gece geç saatlere kadar toplumsal medyada vakit geçirme alışkanlığı olarak kendisini ele veriyor. ”İntikam hedefli uyku erteleme” olarak da bilinen bu durum, birden fazla vakit aşikâr kurallar içerisinde gerçekleşiyor.
İntikam emelli uyku ertelemesinin geçerli sayılabilmesi için, şu üç ana ögenin bulunması gerekiyor:
Geceyi kendisini maksat alan bir vakit dilimi olarak görme: Kişinin uykuya geçişi şuurlu olarak ertelemesi, omurundaki öbür gerilimlerden yahut boş vakit eksikliğinden kaynaklanmalıdır.
Uykunun önünde geçerli bir mani olmaması: Ahenge isteğini engelleyen rastgele bir fizikî rahatsızlık yahut ortam koşullarının (örneğin sıcaklık) varlığı, uyku ertelemesinin bir nedenidir ve bu durumda “intikam gayeli uyku ertelemesi” tarifine girmez.
Farkındalık ve seçim: Kişinin, geç uyumanın sıhhat üzerinde yaratacağı olumsuz tesirlerin farkında olması, lakin buna karşın uyumamakta ısrar etmesi gerekir.
Gece geç yatma alışkanlığı, her vakit uyku erteleme olarak bedellendirilemez. Şayet kişi, geç ahenge sebebinin dışsal bir faktörden (örneğin sıcak hava, çok yorgunluk) kaynaklandığını biliyorsa ve buna nazaran hareket ediyorsa, bu duruma ”intikam maksatlı uyku ertelemesi” denemez. Lakin, şayet kişi yalnızca toplumsal medya, görüntü izleme ya da eğlenceli başka aktiviteler için uyku saatini ertelemeyi tercih ediyorsa, işte buna “intikam gayeli uyku ertelemesi” denir.
Bu uyku erteleme davranışının tipik örnekleri ortasında toplumsal medya platformlarında gezinme, görüntü izleme, görüntü oyunları oynama yahut telefonla sohbet etme üzere keyifli lakin vakti boşa harcayan aktiviteler yer alır. Şayet kişi bu cins faaliyetler uğruna uyku mühletini kısıtlıyorsa, işte bu durumda kelam konusu davranış intikam hedefli bir uyku ertelemesi olarak kabul edilebilir.
Yataktan çıkmadan uykuya geçişin geciktirilmesi de yaygın bir durumdur. Bilhassa günümüzde, akıllı telefonlar ve tabletlerin çok sık kullanılmasından ötürü bu alışkanlık artış göstermektedir.
“İntikam” sözü burada aslında çok fazla bir mana taşımıyor. Beşerler şuurlu olarak bu davranışı yapmıyorlar; ekseriyetle gündüz yaşadıkları gerilim ve kısıtlı boş vaktin bir yansıması olarak geceyi kendilerine ayırmak istiyorlar. Çin’den dünya geneline yayılan “Revenge Bedtime Procrastination” (İntikam Gayeli Uyku Erteleme) kavramıyla popülerleşen bu durum, uzun çalışma saatlerine ve kısıtlı ferdî vakte reaksiyon olarak gece geç yatma alışkanlığını tanımlıyor.
Çin’de, bilhassa uzun çalışma saatlerine alışkın olan beşerler, gündüz boyunca kendilerine vakit ayıramamanın intikamını almak için geceyi kendilerine ayırıyorlar. Yatmadan evvel saatlerce toplumsal medyada gezmek ya da internette vakit geçirmek, uykusuzluklarını ödüllendirici bir aktiflik üzere görmelerine neden oluyor.
Bu davranış, yalnızca Çin’de değil, dünya çapında bir fenomen haline geldi. Bilhassa pandemi sürecinin akabinde, insanların meskende daha fazla vakit geçirmesi ve işten çıkan gerilimle başa çıkma biçimi olarak gece uyku saati erteleme, daha fazla dikkat çekmeye başladı.
Gece Geç Yatma ve Uyku Erteleme Alışkanlığını Kırmanın Yolları
Bu cins alışkanlıklardan kurtulmak için şu tekliflere göz atılabilir:
Rutin Belirleyin: Hangi gün olursa olsun, her gün birebir saatte yatmaya çalışın. Hafta sonları bile bu rutine sadık kalmak uyku sisteminizi dayanaklar.
Kafein ve Alkolü Azaltın: Bilhassa akşam saatlerinde bu hususlardan kaçının, zira uykuya geçişi zorlaştırabilirler.
Elektronik Aygıtları Sınırlayın: Yatmadan en az bir saat evvel telefon, tablet ve bilgisayar kullanımını sonlandırın. Ekranlardan gelen mavi ışık uykuya geçişi zorlaştırır.
Geceyi Hazırlıkla Geçirin: Yatmadan evvel rahatlatıcı aktiviteler yapın. Örneğin, hafif yoga hareketleri, meditasyon yahut bir kitap okuma üzere sakinleştirici rutini uygulamak uykuya dalmanıza yardımcı olabilir.
Geceyi, günün geriliminden ve zorunluluklardan kaçmak için fırsat olarak görmek, lakin bu fırsatın sıhhatinize ziyan verebileceğini unutmamalısınız. İntikam gayeli uyku ertelemesinin uzun vadede hem zihinsel hem de fizikî sıhhati olumsuz etkileme potansiyeli vardır.
