“Etki ajanlığı” düzenlemesi neden eleştiriliyor?

Kamuoyunda “etki ajanlığı düzenlemesi” olarak anılan yasa teklifi, daha evvel 9’uncu yargı paketiyle Mayıs 2024’te Türkiye gündemine getirilmişti. Lakin başta kamuoyundan gelen yansıların akabinde teklif Haziran ayında paketten çıkarılmıştı. Düzenleme 18 Ekim 2024’te Noterlik Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi ismi altında TBMM başkanlığına yine sunuldu. TBMM Adalet Komitesi’nde 23 Ekim’de kabul edilen teklifin bugün TBMM Genel Heyeti’ne getirilerek yasalaşması bekleniyor.

Teklifin yasalaşması halinde sivil toplum örgütleri ve medyaya yönelik baskıların artırmasından telaş ediliyor. Hukukçular da maddede yoruma açık sözlerin keyfiyete sebep olabileceği konusunda uyarıyor.

Etki ajanlığı düzenlemesi ne diyor?

Teklifin 16’ncı hususu, tartışmalara neden olan “etki ajanlığı” düzenlemesini içeriyor. Teklifle 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun “Devlet Sırlarına Karşı Hatalar ve Casusluk” başlıklı kısmına 339/A unsuru ekleniyor. Unsurun başlığı ise “devletin güvenliği yahut siyasal faydaları aleyhine kabahat işleme” olarak yer alıyor.

Bu hususta “devletin güvenliği yahut iç yahut dış siyasal faydaları aleyhine yabancı bir devlet yahut tertibin stratejik çıkarları yahut talimatı doğrultusunda kabahat işleyenlerin üç yıldan yedi yıla kadar cezalandırılması” öngörülüyor. Düzenlemede “fail hakkında hem bu cürümden hem de işlediği ilgili cürümden ötürü başka ayrı cezaya hükmolunur” deniliyor. Teklife nazaran, bu cürmün oluşması için öncesinde diğer bir kabahatin işlenmesi gerekiyor. Unsura nazaran fiilin “savaş sırasında işlenmiş yahut devletin savaş hazırlıklarını yahut askerî hareketlerini tehlikeyle karşı karşıya bırakması” halinde ise faile 8 yıldan 12 yıla kadar mahpus cezası verileceği belirtiliyor.

Ayrıca “suçun, ulusal güvenlik açısından stratejik kıymeti haiz üniteler ile proje, tesis ve hizmetleri yerine getiren kurum ve kuruluşlarda vazife yapanlar tarafından işlenmesi halinde verilecek ceza bir kat artırılır” deniliyor.

Bu cürümden kovuşturma yapılması da Adalet Bakanlığının müsaadesine bağlanıyor.

“Düzenlemede cürmün maddi ögesi muhakkak değil”

DW Türkçe’ye konuşan Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Devrim Güngör, tasarıda hatanın maddi ögesinin muhakkak olmadığını tabir ederek tesir ajanlığıyla çabanın Anayasa ve ceza hukukunun genel unsurlarıyla uyumlu olması gerektiğini belirtiyor.

Güngör, “Aksi durumda hukuk güvenliğini ortadan kaldırırsınız” diyor.

Maddenin münasebetlerini “tatmin edici” bulmadığını belirten Güngör, “Düzenleme yasalaşırsa herkes risk altında olabilir. Yabancı bir tertibin yasal bir tarifi yok. Stratejik çıkarın içine her şey konulabilir. Meçhul bir durum var. Kabahatin maddi ögesinin da ne olduğu aşikâr değil. Meğer kanun tasarılarının daha makul yapılması gerek” diyor. Bu durumun toplumda yaşayan herkesi yeni bir ceza tehdidi ile karşı karşıya bırakacağını kaydeden Güngör, hata tarifinin yoruma açık olduğuna işaret ediyor:

“Kanun koyucunun cürüm ve ceza koyma yetkisi vardır. Lakin oburlarının hukuken korunun menfaatlerini ihlal eden davranışlar cezalandırılmalı. Aksi durumda özgürlüğü keyfi olarak daraltırsınız. Bu düzenleme her tarafa çekilmeye müsait bir yeni cürüm tarifi. Bu düzenlemenin meçhul olması yasallık prensibinin ihlal edilmesi manasına gelir. Bu da keyfilik olur.”

Güngör, örnek olarak Türkiye’de milletlerarası medya kuruluşlarına çalışan gazetecileri gösteriyor. Profesör Devrim Güngör, “Yabancı tertip dediğiniz vakit CNN üzere medya kuruluşlarının muhabiri, Türkiye’de bir haber yaptığı vakit yabancı bir tertibin stratejik çıkarı için hareket etmekle suçlanacak” diyor.

Türkiye Barolar Birliği’nden de eleştiri

Türkiye Barolar Birliği (TBB) de yazılı açıklama yaparak teklifi eleştirdi. Açıklamada düzenlemenin “hukuki bellilik ve öngörülebilirlik unsurları istikametinden demokratik hukuk devleti unsuruna aykırı” olduğu belirtilerek teklifte yer alan “yabancı bir devlet yahut tertibin stratejik çıkarları” ibaresinin ceza hukuku sistematiğinde yer almayan, keyfi değerlendirmelere imkân tanıyacak nitelikte bir ifade” olduğu vurgulandı.

Açıklamada “Söz konusu sözün türel olarak öngörülebilir olmadığı açıktır. Demokratik bir hukuk devletinde, kişi özgürlüğü ve güvenliği ile söz özgürlüğü hakkını yakından ilgilendiren ceza hukuku alanında meçhul, muğlak, müphem, ne biçimde yorumlanacağı öngörülebilir olmayan sözlere yer verilmesini kabul etmek mümkün değildir” denildi.

Barolar Birliği, hukuka açıkça karşıt gördüğü teklifin hak ihlallerine sebebiyet vereceğini belirterek “Meclis eliyle hayata geçirilmemesini talep ediyoruz” dedi.

MİT düzenlemeyi neden istiyor?

Teklifin Adalet Komitesi’ndeki görüşmeleri sırasında MİT Başkanlığı Hukuk Temsilcisi de kurum ismine görüşlerini tabir etti.

İstihbarat dünyasında artık casusluk tarifinin eksisine nazaran değiştiğini anlatan MİT Temsilcisi, casusluğun artık devlet güvenliğine yahut devletin iç yahut dış siyasal faydalarına ait bir evrakın alınıp para yahut başka bir çıkar karşılığı bir bireye verilmesi olarak işlenmediğini söyledi. Casusluğun artık istihbarat teşkilatları tarafından şahsen kendileriyle değil; özel dal, sivil şahıslar kullanılmak, üçüncü ülkeler maksat alınmak ve üçüncü ülkelere faaliyetler yöneltilmek suretiyle yürütüldüğünü savundu.

MİT Temsilcisi, “Bu, bir istihbarat teşkilatının başka ülkelerdeki hukukî açıkları kullanmak suretiyle kendi maksat aldığı ülke yerine üçüncü bir ülkede faaliyet yürütmesine ve böylelikle kendisiyle değil, kendi ülkesiyle değil, üçüncü ülke ile faaliyeti yürüttüğü ülke ortasında nizayı oluşturmak yahut o iki ülke ortasındaki uyuşmazlığı kendi lehine kullanmak suretiyle yürütülüyor. Yani, artık casusluk faaliyetleri Soğuk Savaş yıllarında olduğu üzere bir dokümanın alınıp bir tarafa verilmesi, burada para karşılığı, bunun bir şahıs tarafından satılması formunda kullanılmıyor” görüşünü lisana getirdi.

Basın meslek örgütlerinden “etki ajanlığı” maddesine tepki

Basın meslek örgütleri de yaptıkları ortak açıklama ile “etki ajanlığı” düzenlemesine reaksiyon gösterdi. Ortak açıklama geçen hafta Basın Kurulu, DİSK/Basın-İş, Diploması Muhabirleri Derneği, Çağdaş Gazeteciler Derneği, Gazeteciler Cemiyeti, İktisat Muhabirleri Derneği, Haber-Sen, İzmir Gazeteciler Cemiyeti, Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği ve Türkiye Gazeteciler Sendikası tarafından yapıldı.

“Bu yasa, iktidar eleştirisini bastırmak ve gazetecilik faaliyetlerini türel belirsizliklerle dolu bir alan içine itmek emeliyle oluşturulmaktadır” denilen açıklamada, düzenlemenin basın özgürlüğü için “ciddi bir tehdit” yaratacağına dikkat çekildi:

“Etki ajanlığı kavramının ceza kanununa eklenmesi, basın özgürlüğünü önemli bir tehdit altına sokan bir adım olup, ‘iç ve dış siyasal faydalar aleyhine,’ ‘yabancı organizasyon’ ve ‘savaş etkinliği’ tabirlerinin getirdiği muğlaklık, bu düzenlemenin her türlü gazetecilik faaliyeti üzerinde baskı oluşturma potansiyeli taşıdığına işaret etmektedir.”

Bu düzenlemenin “gazetecilerin mesleklerini icra ederken her an ‘etki ajanı’ olarak damgalanma riski ile karşı karşıya kalacakları bir ortam yaratacağını” vurgulayan basın meslek örgütleri açıklamada, “Ciddi bir formda belirsizlik içeren bu düzenleme Türkiye’de söz özgürlüğünün daha da kısıtlanmasına yol açacak ve halkın hakikat bilgiye ulaşma hakkını önemli biçimde ihlal edecektir” sözlerine yer verdi.

Basın ve tabir özgürlüğünün “demokratik bir toplumun temel taşlarından biri” olduğunu belirten basın meslek örgütleri, “Ancak yapılması planlanan düzenleme, bu temeli sarsmayı ve toplumu baskı altına almayı hedeflemektedir” dedi.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?