Sıkıntı; bireyi zorlayan, rahatsız eden, iç yahut dış olay ve şartların tesiriyle yaşanan olumsuz hislere verdiğimiz isim. Hastalıklar, ağrılar, yeti yıkımları, kayıplar, münasebet meseleleri, ruhsal meseleler, ekonomik zahmetler, makus çalışma şartları, doğal afetler ve bunlara misal pek çok dış yahut iç tetikleyici bizde bir dert başlatabilir. Bu çeşit sorunlar hiçbirimizin tam manasıyla kaçmasının mümkün olmadığı bir gerçekliktir.

FARK NEREDE O VAKİT?

Er ya da geç külfet yaşamak kaçınılmazsa farkı yaratan bu badireyle olan ilişkimizdir, bu ilgi ezayı azaltabilir yahut artırabilir.

Sıkıntıya dayanma açısından beşerler çok dayanıksızdan çok dayanaklıya dek uzanan bir çizgi üstünde yer alırlar. İnsanın bu çizgide nerede yer aldığı bir ölçüde beyin ve vücudun yapısal özellikleri tarafından belirlenirken, kısmen de ruhsal özelliklerimiz bu durumu belirler.

HANGİ RUHSAL ÖZELLİKLER KAHRA DAYANIKLILIĞI ARTIRIR?

İnsanın yaşadığı öznel meşakkat seviyesini, yani ızdırabının seviyesini belirleyen en değerli ruhsal belirleyicilerden biri de kişinin ezayı başına gelen ve çekmek zorunda olduğu bir şey olarak mı; yoksa kasvet yaşamanın kişinin kendisini geliştirmesi için seçmesi gereken bir durum olarak mı gördüğüdür.

SIKINTIYI SEÇMEK BİZİ NASIL TESİRLER?

Psikolog Angela Duckworth “Azim: Sabır, Tutku ve Kararlılığın Gücü” isimli kitabında başarılı şahısları başkalarından ayıran temel bileşenin seçilmiş problemler yaşamaya gönüllülük olduğunu ortaya koymuştur. Yapılan bilimsel çalışmalar badireyi seçmenin bireyin uzun vadeli gayelerine ulaşma kapasitesini artırdığını, bilhassa sportmenler, sanatkarlar ve bilim insanları üzerinde yapılan araştırmalarda, şuurlu olarak zorluklarla yüzleşen bireylerin daha başarılı olduğunu göstermiştir. Psikolojideki bir başka kuram olan “öz belirlenim kuramı” da buna paralel formda insanın kendi iradesiyle seçtiği kahırların, içsel motivasyon ve ruhsal uygun oluş üzerindeki olumlu tesirlerini vurgular. Beşerler kendi istekleriyle bir düşünceyi seçtiğinde, o derdin onlara verdiği ziyan ruhsal olarak daha az algılanır ve süreç, gelişim fırsatı olarak görülür.

SIKINTIYI SEÇMEK NE DEMEK?

Sıkıntıyı seçmek, kişinin şuurlu olarak kendi tercihiyle bir zorluğa ya da rahatsız edici bir duruma yönelmesidir. Burada birey; bir emeli gerçekleştirmek, kendini geliştirmek yahut bir pahası korumak için düşünceyi göze alır. Örneğin, bir öğrenci güç bir imtihana hazırlanırken saatlerce çalışmayı seçebilir. Sportmenler idman sırasında bedensel yorgunluğu ve acıyı göze alır. Sanatkarlar ve bilim insanları çalışmalarını, yapıtlarını mükemmelleştirmek için günlerce çalışabilir.

Bu cins zahmet, çoklukla bireyin içsel motivasyonuna dayanır ve kişinin kıymet ve ülküleri açısından düşünüldüğünde manalı hale gelir. Badireyi seçmek, bireyin iradesini ve kararlılığını güçlendirir, uzun vadeli amaçlara ulaşmada değerli bir araç olabilir.

SIKINTIYA MARUZ KALMAK

Sıkıntıya maruz kalmak; bireyin denetimi dışında gelişen, isteği dışında yaşadığı aksiliklere katlanmak zorunda kalmasıdır. Bu çeşit kahırlar çoklukla bireyin seçim yapma hakkının olmadığı durumlarda ortaya çıkar. Makus bir iş yeri ortamında çalışmak, ekonomik zorluklarla uğraş etmek, toplumsal olaylar, hastalık yahut doğal afet üzere dışsal etmenler karşısında çaresiz kalmak buna örnek verilebilir. Istıraba maruz kalmak, bireyde çaresizlik ve denetim kaybı duygusu yaratabilir. Şayet bu durum uzun müddet devam ederse, bireyde tükenmişlik sendromu, ümitsizlik ve ruhsal yıpranma görülebilir. Lakin, bu tıp maruz kalınan düşünceler karşısında bireyin sergilediği tavır ve geliştirdiği başa çıkma yolları, bu sürecin tesirlerini azaltabilir.

ZORUNLULUKTAN SEÇİME NASIL GEÇEBİLİRİZ?

“Ben bu badireyi yaşamayı istiyorum ve seçiyorum” diyerek. Pekala niçin istiyoruz badireyi?, acı yaşamaktan hoşlandığımız için mi? Alışılmış ki hayır. Yeni şeyler öğrenmek, gelişmek, sağlıklı olmak, ömrümüzü geri elde etmek ve hatta ileride daha rahat ve huzurlu olabilmek için istemeliyiz ezayı. “Çalışıyorum ve dert yaşıyorum, zira bu işi öğrenmem için tekrar tekrar denemeye ihtiyacım var”. Yani düşünce yaşadığımızda “O”na direnç göstermeyerek, “hoş geldin” diyerek. Yani, “çok âlâ, bu işte benim istediğim şey”; “Bu ezayı hissetmeyi kabul ediyorum. Bunu hissettikçe yaptıkça daha âlâ olacağım, giderek yaptığım işi daha düzgün yapacağım yahut gayeme yakınlaşacağım” diyerek.

FARK VE SONUÇ

Sıkıntıyı seçmek ve kasvete maruz kalmak ortasındaki temel fark, bireyin seçim ve denetim gücüdür. Seçilen dert, bireyin kendi kararıyla ve şuurlu bir halde üstlendiği bir uğraşıyı söz ederken; maruz kalınan kasvet, kişinin dışsal etkenlere bağlı olarak istemeden yaşadığı bir durumdur.

Bu fark, ruhsal tesirleri açısından da değerlidir. Seçilen badireler, bireyin gelişimine katkı sağlayabilir, özsaygıyı artırabilir ve muvaffakiyete giden yolda bir basamak oluşturabilir. Öte yandan, maruz kalınan problemler da bireyin dayanıklılığını bir seviyede artırabilir lakin bu daha zayıf bir tesirdir. Bu açmazdan çıkış, maruz kaldığımız zahmetleri da seçtiğimiz düşünceler haline getirmemizden geçer.