Avrupa’daki elektrik kesintileri Güneş patlamasını akıllara getirdi: Güneş patlaması nedir, etkileri neler?
Dünya Güneş patlamasının neden olduğu jeomanyetik güneş fırtınasını büyük ölçüde atlatmayı başarsa da uzmanlar, daha güçlü patlamaların 2025’e kadar devam edebileceği konusunda ihtarda bulunmuştu. Bu cins olaylar sadece elektrik şebekelerini ve irtibat sistemlerini tehdit etmekle kalmıyor, tıpkı vakitte uydu teknolojileri, GPS sistemleri ve havacılık güvenliği üzerinde de önemli riskler oluşturabiliyor. Bu nedenle bilim insanları, önümüzdeki periyotta yaşanabilecek mümkün tesirler için hem altyapının hem de toplumun hazırlıklı olması gerektiğini vurguluyor.
GÜNEŞ PATLAMASI NEDİR?
Güneş patlamaları, Güneş’in yüzeyinde meydana gelen, ansızın ağır güç salımıyla ortaya çıkan büyük patlamalardır. NASA’ya nazaran bu patlamalar, Güneş’in manyetik alanlarında biriken gücün ani bir halde açığa çıkmasıyla oluşur. Bu süreçte milyonlarca dereceye ulaşan sıcaklıklarla birlikte X-ışınları ve ultraviyole ışınları üzere yüksek güçlü elektromanyetik dalgalar uzaya fırlatılır.
Güneş patlamaları ekseriyetle güneş lekeleri olarak bilinen, Güneş yüzeyindeki manyetik olarak faal bölgelerde meydana gelir. Bu olaylar tek başına tesirli olabileceği üzere, bazen koronal kütle atımı ile birlikte de gözlemlenir. CME’ler, milyarlarca ton plazmanın uzaya savrulduğu çok daha büyük ölçekli olaylardır. Şayet bu plazma bulutu Dünya’ya gerçek yönelirse, gezegenimizin manyetosferiyle etkileşime girerek jeomanyetik fırtınalara yol açabilir.
ELEKTRİK KESİNTİLERİ GÜNEŞ PATLAMALARIYLA İLGİLİ OLABİLİR Mİ?
Son periyotta Avrupa’nın birtakım bölgelerinde yaşanan geniş çaplı elektrik kesintileri, akıllara Güneş’te meydana gelen patlamaların bu çeşit teknolojik sistemler üzerindeki tesirlerini getirdi. Uzay havası olarak isimlendirilen bu tıp güneş kaynaklı olaylar, bilhassa güçlü jeomanyetik fırtınalara yol açtığında, Dünya üzerindeki elektrik altyapısını önemli formda etkileyebiliyor.
NASA’ya nazaran, Güneş’te meydana gelen ağır güç patlamaları ve akabinde gelen koronal kütle atımları, Dünya’nın manyetik alanıyla etkileşime girerek jeomanyetik fırtınalara neden olabiliyor. Bu fırtınalar, bilhassa yüksek enlemlerdeki elektrik şebekelerinde voltaj dalgalanmalarına, transformatör arızalarına ve geniş ölçekli elektrik kesintilerine yol açabilecek seviyede tesirli olabiliyor.
SOMUT ÖRNEĞİ
Space Physics mecmuasında yayımlanan çalışmalarda, bu tıp fırtınaların yüksek tansiyonlu güç sınırlarında neden olduğu indüklenmiş akımların, şebekelerde önemli dengesizliklere yol açabileceği vurgulanıyor. 1989 yılında Kanada’nın Quebec eyaletinde yaşanan ve 9 saat süren büyük elektrik kesintisi, bu çeşit bir jeomanyetik fırtınanın tesiriyle meydana gelmişti. Bu örnek, misal olayların günümüzde de meydana gelebileceğinin somut bir delili olarak bedellendiriliyor.
Jeomanyetik fırtınalar birebir vakitte kutup bölgelerinde gözlemlenen auroraların (kutup ışıkları) daha ağır ve daha güney enlemlerine kadar inmesine sebep olabilir. Bu, görsel olarak etkileyici olsa da, altta yatan elektromanyetik aktivite, teknolojik sistemler için tehdit oluşturabilir.
