Aşırılıkta kontrolü kaybetmek: Davranışsal bağımlılıklar
Hayatımızda bizi çeken, sürükleyen ve hatta bazen esir alan davranışların farkında mıyız? Hislerimizle barışık mıyız, yoksa onlarla savaş halindeyiz mi? Kabul edilmemiş, bastırılmış yahut başa çıkılması gereken bir sorun üzere görülen hisler, vakitle farkında bile olmadan bağımlılıklara dönüşebilir.
Bağımlılık denildiğinde akla birinci gelen ekseriyetle unsur bağımlılıkları olur: Sigara, alkol, uyuşturucu… Lakin fark edilmeyen ve günlük hayatımıza sinsice yerleşen öbür bir bağımlılık çeşidi daha var: Davranışsal Bağımlılıklar.
DAVRANIŞSAL BAĞIMLILIK NEDİR?
Davranışsal bağımlılık, bireyin fizikî bir hususa gereksinim duymadan, makul bir aktiviteye bağımlı hale gelmesidir. Beyindeki “ödül merkezi”ni harekete geçiren ve dopamin salgılanmasına neden olan bu davranışlar, bireye süreksiz bir rahatlama ve haz hissi sunar. Fakat vakitle denetim kaybı, mahrumluk belirtileri ve artan bir bağımlılık döngüsüoluşur. Tıpkı husus bağımlılıklarında olduğu üzere, birey bu davranışı terk etmekte zorlanır ve hayatı giderek bu döngü etrafında dönmeye başlar.
HANGİ DAVRANIŞLAR BAĞIMLILIK HALİNE GELEBİLİR?
Başlangıçta zararsız görülebilecek pek çok aktivite, denetim kaybolduğunda önemli meselelere yol açabilir. Şu davranışlar davranışsal bağımlılık kapsamına girebilir:
- Kumar oynamak
- Kontrolsüz alışveriş yapmak
- İşkolik bir hayat biçimi benimsemek
- Aşırı antrenman yapmak
- Sürekli internet ve toplumsal medya kullanımı
- Stresli anlarda yeme (“Duygusal yeme”)
- Süre denetimi olmadan oyun oynama
- Ekran bağımlılığı
- İlişki ve seks bağımlılığı
BAĞIMLILIĞIN HAYATA ETKİLERİ
- Davranışsal bağımlılıklar vakitle bireyin hayatında önemli bozulmalara neden olur:
- Günlük sorumluluklar ihmal edilir.
- Yoksunluk belirtileri yaşanır; bağımlılık objesi olmadan huzursuzluk, öfke, telaş ortaya çıkar.
- Kontrol kaybı yaşanır; “Bir daha yapmayacağım” denmesine karşın döngü tekrar eder.
- Suçluluk ve utanç hisleri gelişir.
- Sosyal alakalar zedelenir, kişi kendini geri çeker yahut eş, dost, aile ile sıkıntılar yaşar.
- Duygu durum dalgalanmaları ağır hale gelir.
- Dürtüeler denetim edilemez, kişi anın getirdiği hazza kapılır.
- Tolerans geliştirilir, yani birebir hissi yaşamak için giderek daha fazlası gerekir.
DAVRANIŞSAL BAĞIMLILIK TEDAVİ EDİLMELİ Mİ?
Bir davranışın bağımlılık düzeyine gelmesi, bireyin hayat kalitesini düşürdüğü üzere ruhsal ve toplumsal sıhhatini da tehlikeye atar. Husus bağımlılıkları üzere, davranışsal bağımlıklar da tedavi gerektirir.
Bağımlılık döngüsü içindeki birey vakit zaman “Artık yapmayacağım” diyerek davranışı terk etmeye çalışabilir. Lakin döngü, “Bir seferden bir şey olmaz” fikriyle yine başlar.
Bağımlılıktan kurtulmak, ömrün denetimini tekrar ele almak demektir. Bunu başarabilmek için ise öncelikle bağımlılığın farkına varmak, değişim için istekli olmak ve profesyonel dayanak almak gerekir. İstikrarlı, sağlıklı ve keyifli bir hayat için aşırılıklardan uzak, şuurlu bir denetim her vakit mümkün!
