Prof. Dr. Hakan Türkçapar: Kılık değiştirmiş narsisizm
“Narsist” ve “narsistik” sözleri, artık gündelikk konuşmalarda sıkça kullanılan sözler haline geldi. O denli ki, yaşadığımız devri “Narsizm Çağı” olarak isimlendirenler bile var. Bu tabir, Yunan mitolojisindeki Narkissos isimli güzel çobanın öyküsüne dayanıyor. Hani şu, sudaki yansımasına aşık olup kendini seyretmekten vazgeçemeyen ve sonunda nergis çiçeğine dönüşen trajik kahraman…
Narsist tabiri aslında kolay bir kendini beğenmişliği aşan bir niteleme olmasına karşın, günümüzde artık kendisini biraz önemseyen biri için bile kullanılan bir sözcük. Halbuki narsisizm, psikiyatrik bir tablo olarak ele alındığında çok daha karmaşık ve önemli bir durumu tanımlar. Ruhsal açıdan ise narsisizm; kendi ehemmiyetini abartan, karşısındakini küçümseyen, özel ve ayrıcalıklı olduğunu düşünen ve diğerlerine empati yapmayan bir kişilik yapısını tanımlamak için kullanılır. Pekala narsisizm kendisini yalnızca övünerek, büyük görerek ve diğerlerini küçümseyerek mi gösterir?
NARSİSİZM BİR TANE MİDİR?
Hayır… Yapılan ruhsal araştırmalar, narsisizmin bu klasik görünümün tam teersine hiç de fark edilmeyecek formlarda ortaya çıkabileceğini göstermiştir. Artık narsisizmin iki farklı görünümü kelam konusu: Büyüklenmeci (açık) narsisizm ve kırılgan (gizli) narsisizm. Daha kolay fark edilebilen büyüklenmeci narsistler, kibirli, diğerlerini önemsemeyen, insanların haklarını çiğneneyen bireyler iken, kırılgan narsistler ise bunun tam karşıtı bir görünüme sahip. Kırılgan narsistler, utangaç, özgüvensiz ve alıngan bir tablo sergiliyor. Bu şahıslar tenkide ve cezalandırılmaya çok hassaslar, kendilerini sıkça eleştiriyor, mutsuzluk yaşıyor ve toplumsal ortamlardan geri çekiliyorlar. Birinci bakışta narsisizmin tam zıttı üzere görünen bu tablo da, aslında derinlerde yatan birebir dinamikten, yani çok bir formda kendini büyük görmekten kaynaklanır. Açık ve kapalı narsisizm ortasındaki temel fark, narsizimin özü olan büyüklenmeciliğin dışa nasıl yansıdığı ile ilgili. Açık narsistler kendilerini saldırgan bir formda tabir ederken, bilinmeyen narsistler zayıf, mütevazı ve alçakgönüllü bir maske takabilir. Lakin her iki durumda da, derinlerde emsal bir büyüklenmeci tavır yatar.
GİZLİ NARSİSTLERİ NASIL TANIRIZ?
Gizli narsisizmi fark etmek, doğal olarak açık narsisizmden daha zordur. Zira bu bireyler birinci başta çoklukla mütevazı, alçakgönüllü, inançsız ve utangaç bir izlenim bırakır. Lakin onlarla daha yakından bağ kurduğunuzda, davranışlarının altında yatan temel motivasyonun, büyüklenmeci fantezileri olduğunu fark edebilirsiniz.
Gizli narsistler, direkt kendini övmek ya da diğerlerini küçümsemek yerine dolaylı yolları tercih eder. Örneğin, aslında çok düzgün göründüğü halde insanlara “Bugün çok berbat görünüyorum” diyebilirler, lakin bununla bekledikleri, “Hayır, çok düzgün görünüyorsun!” üzere bir onay cümlesidir. Kendilerini eleştirir üzere görünürken asıl gayeleri, etraftan takdir, onay ve beğeni toplamaktır.
Başarılı olduklarında, “İşte bir şeyler yaptık, lakin çok da uygun olmadı” diyerek işlerini küçümseyebilirler. Onlar asıl olarak etraflarından gelen hayranlık dolu yorumlar, tatmin kaynağıdır. Öte yandan başarısızlıklarını ekseriyetle etraflarına, insanlara yahut genel kaidelere bağlarlar. Örneğin, işten çıkarıldıklarında bunun sebebini makus idare yahut başka insanların yetersizliği olarak açıklayabilirler. Haksız oldukları tartışmalarda ise kendilerini mağdur üzere göstererek karşı tarafı katı, saldırgan ya da olumsuz bir rolde sunmaya çalışırlar. Başarılarında ise direkt kendilerini övmek yerine diğerlerinin muvaffakiyetlerini küçümseyebilirler.
Gizli narsistlerin bir öbür dikkat çeken özelliği, narsizmin temel belirtilerinden empati eksikliğidir. Öteki insanların dertlerine duyarsız kalır, hatta mevzuyu kendi sıkıntılarına getirerek karşı tarafın konuşmasını engelleyebilirler. Duygusal takviye yerine çoklukla akılcı tahlil teklifleri sunmayı tercih ederler.
“DAHA SAKİN, DAHA AZ PROBLEMLİ GÖRÜNEBİLİR”
Bu şahısların toplumsal ömürleri, açık narsistlere nazaran daha sakin, daha az problemli görünebilir. Lakin başarısızlığa ve tenkide karşı çok hassas olmaları, kaçıngan bir hayat biçimine yol açabilir ve istedikleri noktaya ulaşmalarını zorlaştırabilir.
Sonuç olarak, bâtın narsistler, dışarıdan daha kırılgan ve hassas görünebilir; lakin altta yatan dinamikler, narsizmin temel özelliklerini taşır. Empati eksikliği, onay muhtaçlığı ve kendi üstünlük algıları, bağlantılarda zorluklara neden olabilir ve yakın bağlantı içinde oldukları insanlara önemli sıkıntılar yaşatabilir.
