Adil iklim koruma kaça mal olacak?

“Azerbaycan üzere fosil yakıtlar açısından varlıklı bir ülke olarak, başka ülkelerin bu yakıtları çıkartma ve onlara yatırım yapma hakkını savunacağız.” Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, nisan ayında Berlin’de düzenlenen Petersberg İklim Diyaloğu’nda yaptığı bu açıklamayla ülkesinin önümüzdeki iklim müzakerelerinde izleyebileceği yolu işaret etmişti.

200’e yakın ülkenin devlet ve hükümet liderleri, dünya iklim konferansı COP29 için Azerbaycan’ın başşehri Bakü’de dün bir ortaya geldi. 11-22 Kasım tarihleri ortasındaki konferansta, iklim değişikliğiyle uğraş için alınacak tedbirler görüşülüyor.

Milyonlarca insanın giderek daha çok hale gelen iklim felaketlerinden etkilendiği bir devirde, 29’uncu iklim konferansı, petrol ve doğalgaz zengini bir ülkede yapılıyor. Lakin Azerbaycan, iklim açısından ziyanlı olan fosil yakıtları yer altında bırakmaya pek istekli değil. Yenilenebilir güç kaynakları açısından büyük bir potansiyele sahip olsa da ülkenin petrol ve doğal gaz gelirleri, devlet bütçesinin yüzde 60’ını oluşturuyor.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Bakü’de düzenlenen İklim Konferansı’nda konuşma yaptı. Fotoğraf: Sean Gallup/Getty Images

İklim finansmanı nereden sağlanacak?

Bu yılki milletlerarası iklim konferansının önündeki şiddetli vazife, sırf emisyonların önemli biçimde azaltılması değil; birebir vakitte fakir ülkelere artan iklim değişikliği tesirleriyle başa çıkmaları ve daha sürdürülebilir bir iktisada geçiş yapmaları için ne kadar finansal takviye sağlanması gerektiğine karar vermek.

ABD, Japonya ve AB ülkeleri üzere varlıklı ülkeler, 2020’den itibaren gelişmekte olan ülkelere yılda 100 milyar dolar sağlamayı taahhüt etmişti. Bu gayeye lakin 2022’de ulaşıldı. Sağlanan paranın değerli bir kısmı yüksek faizli kredilerden oluştuğu için sert tenkitler ve verilen kelamların tutulmadığı istikametinde yansılar yükseldi.

Almanya merkezli New Climate Institute isimli iklim siyaseti araştırmaları yapan sivil toplum kuruluşundan Niklas Höhne, yıllık 200 ila 700 milyar dolarlık bir finansman üzerinde anlaşılabileceğini öngörüyor. Höhne, “Bu durumda, iklim değişikliğinden sorumlu olan varlıklı ülkeler ile iklim değişikliğinden en çok etkilenen fakir ülkeler ortasında adil bir finansal istikrar sağlanabilir” diyor.

Afrika ve Hindistan üzere gelişmekte olan ülkeler, daha evvel yıllık yaklaşık 1 trilyon dolarlık bir finansman talep etmişti. Bu, mevcut vaadin yaklaşık on katına tekabül ediyor. Lakin endüstrileşmiş ülkeler, bu sayıların gerçekçi olmadığını düşünüyor ve birebir vakitte petrol zengini Körfez ülkeleri ile Çin’in de mali sorumluluğu paylaşmasını istiyor.

Faturayı kim ödeyecek?

Zengin ülkeler tarihî olarak iklim krizine en fazla katkıyı sağlamış olsalar da günümüzde en fazla sera gazı salınımı yapan ülke Çin. Resmî evraklarda hâlâ gelişmekte olan ülke statüsünde yer alan Çin, teorik olarak iklim finansmanından yararlanabiliyor. Bu durum, krize çabucak hemen hiç katkıda bulunmayan fakir ülkeler yerine Çin’in takviye alması manasına geliyor.

Geçen yıl da müzakereler bir petrol ülkesinde, Birleşik Arap Emirlikleri’nde (BAE) yapılmıştı. Hâlâ gelişmekte olarak kabul edilen bir ülke sayılan BAE, güç dönüşümünde ve iklim felaketleri sonrası tekrar yapılanmada fakir ülkelere finansal takviye sağlayacağını taahhüt etmişti.

Kuraklığın bir sonucu: Etiyopya’da hayvanlar kuraklık nedeniyle besin ve suya ulaşmakta zorlanıyor. Fotoğraf: Michael Gottschalk/imago/photothek

Geçtiğimiz yıl Birleşik Arap Emirlikleri’nde toplanan dünya topluluğu, iklim krizinin temel nedenini ele alarak kömür, petrol ve gazın kullanımından vazgeçmeye yönelik uzun vadeli bir mutabakata vardı. Lakin gezegenimiz hâlâ ısınmaya devam ediyor. Paris İklim Mutabakatı’na imza atan 197 ülke, global ısınmayı sanayi öncesi periyoda kıyasla 1,5 dereceyle sınırlamayı kabul etmişti, ancak bu maksattan epeyce uzağız.

Mevcut iklim siyasetleriyle bilim insanları, yüzyılın sonuna kadar 3,2 derecelik bir ısınma bekliyor.

Emisyon düşmeden iklim müdafaası mümkün değil

Özellikle Avrupa Birliği, gelişmekte olan ülkelere daha fazla finans sağlanmasının yanı sıra iklim müdafaa tedbirinin de artırılması gerektiğini vurguluyor. Höhne, “Paris Mutabakatı’nın tarafları, gelecek yıl yeni iklim amaçları sunması gerekiyor. Lakin birçok ülkenin şimdi bir taslağı dahi yok” diye konuşuyor.

Muhtemelen COP29’un gündeminde, endüstrileşmiş ülkeler tarafından iklim değişikliğine ahenk sağlamaya yönelik fonların iki katına çıkarılması da yer alacak. Bu tedbirler, fırtına yahut sel erken ihtar sistemleri, kıyı müdafaa önlemleri, kentlerde çok sıcaklara karşı yeşil alanlar yahut fırtına ve sel bölgelerinde güç tesislerinin güvenliği için tedbirleri kapsayabilir. Bunun için yıllık 40 milyar dolar gündemde.

Ayrıca, ziyan ve kayıplar için oluşturulan yeni fonun geliştirilmesi ve uygulanmasının hızlandırılması hedefleniyor. Bunun için başlangıç vaatleri olan 800 milyon doların artırılması görüşülecek.

Alman Yeşiller Partisi’ne yakın bir vakıf olan Heinrich Böll Vakfı’nın bilgilerine nazaran, yalnızca 2023’te gelişmekte olan ülkelerde yaşanan en büyük dokuz felaket 37 milyar dolarlık ziyana yol açtı.

Singapur’da yenilenebilir güç kaynakları kullanılıyor. Fotoğraf: Roslan Rahman/AFP/Getty Images

1,5 derece gayesi hâlâ gerçekçi mi?

Bu yıl bütçe tartışmaları, ülkelerin Covid-19 pandemisi sonrası sıkışan mali yapıları, ekonomik belirsizlik ve Ukrayna’daki savaş nedeniyle daha da zorlaşmış durumda. Bilhassa Ukrayna savaşı, dünya çapında askerî bütçelerin önemli halde artırılmasına neden oldu.

Ayrıca ABD’de Donald Trump’ın yine seçilmesi, en büyük iktisat ve en büyük ikinci sera gazı emisyonu üreten ülke olarak iklim görüşmelerini etkileyecek. Trump’ın zaferi, daha fazla ve süratli iklim müdafaa isteyenleri endişelendiriyor.

ABD Başkanı Trump, ilk görev müddetinde sadece iklim biliminin güvenilirliğini sorgulamakla kalmamış, birebir vakitte bir dizi etraf yasasını geri çekmiş ve Paris Muahedesi’nden ayrılmıştı. Trump, ikinci devrinde de kömür, petrol ve gaz üretimine öncelik vermeye devam edeceğini açıkladı.

Paris Anlaşması’ndaki 1,5 derece amacının bir halde tutulabilmesi için global emisyonların en geç 2025’e kadar doruğa ulaşması gerekiyor. Analistlere nazaran bu gayeye, kıl hissesi da olsa ulaşmak mümkün.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?