Kadınların soyadını geri alan teklif TBMM’de
Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) eşitlik unsuruna ters bularak iptal ettiği bayanın eşinin soyadını alma zorunluğuna dair yeni yasanın görüşmeleri bugün TBMM genel heyetinde başladı.
Ancak yasa, AYM’nin iptal ettiği haliyle yine düzenlenmedi. Yasa 9. Yargı Paketi’nde ufak değişiklikler yapılarak eski halini aldı. Şayet yasa bu haliyle kabul edilirse bayanlar evlendikleri vakit eşlerinin soyadlarını mecburî olarak almaya devam edecekler.
AYM 2023 yılında kanunu eşitliğe karşıt bulmuştu
Peki AYM bu kararı nasıl vermişti? AYM’nin kararı neden uygulanmıyor?
İstanbul 8’inci Aile Mahkemesi, “Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; lakin evlendirme memuruna yahut daha sonra nüfus yönetimine yapacağı yazılı müracaatla kocasının soyadı önünde evvelki soyadını da kullanabilir. Daha evvel iki soyadı kullanan bayan, bu haktan yalnızca bir soyadı için yararlanabilir” düzenlemesinin iptali için 2023 yılında AYM’ye başvurdu.
Mahkeme, başvurusunu erkeğin doğumla kazandığı soyadını ömrü boyunca kullanması mümkünken birebir hakkın bayana tanınmamasının eşitlik prensibine bağdaşmadığı halinde gerekçelendirdi.
AYM de bu başvuruyu kıymetlendirerek kararın iptaline karar vermiş, bayan ve erkeğin eşit haklara sahip olduğunu ailenin “eşler ortası eşitliğe” dayandığını vurgulamıştı. Kararda ayrıyeten bayanın yargı yoluna başvurarak evlenmeden evvelki soyadını kullanabildiği anımsatılmış, bayanların mahkeme kararı olmadan da evlenmeden evvelki soyadını kullanabilmesinin önü açılmıştı.
Nisan 2023’te çıkan kararın 9 ay sonra uygulamaya geçmesi öngörülmüştü.
9. Yargı Paketi AYM’nin kararını dikkate almadı
Temmuz ayında TBMM’ye sunulan 9. Yargı Paketi olarak bilinen “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi”, AYM’nin karınların soyadına ait kararını dikkate almayarak eski uygulanın devamını öngören bir kanun unsuru önerdi.
Yeni pakette bayanın evlenmeden evvelki soyadının lakin kocasının soyadıyla birlikte kullanması yer aldı. Unsurun münasebetinde ise “anne babanın farklı soyadı kullanmalarının çocuk üzerinde olumsuz tesirler oluşturabileceği ve çocuğun hangi soyadını kullanacağı tartışma konusu haline gelebileceği” tabirleri kullanıldı.
Kadın hakları savunucuları ise yasa teklifinin bu formda TBMM’ye sunulmasına yansılı.
Avukat Sema YurtbilirFotoğraf: Privat
Türkiye CEDAW imzacısı
Eşitlik için Bayan Platformu’ndan (EŞİK) avukat Sema Yurtbilir, Türkiye’nin Milletlerarası Bayana Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Yok Edilmesi Mukavelesi’nin (CEDAW) imzacısı olduğunu hatırlatıyor.
Sözleşmenin devletlere eşitliği sağlama yükümlülüğü verdiğini belirten Yurtbilir, AYM’nin iptal kararından sonra yeni bir kanun unsuruna muhtaçlık duyulmaksızın bayanların evlenmeden evvelki soyadlarını kullanabileceklerini lakin nüfus memurluklarının bunu uygulamadıklarını söylüyor:
“Aslında AYM kararının akabinde yeni bir yasa çıkmaksızın bayanlara istedikleri soyadını kullanma hakkını tanımaları gerekirdi. AYM, kararın 9 ay sonra yürürlüğe gireceğini söylemişti. Bu müddet meclisin hususla ilgili yeni bir kanun çalışması için tanınıyor. Fakat TBMM mevzuyla ilgili bir çalışma yapmadı. Biz de hukukçular olarak bunu esasen CEDAW’ın düzenlediğini ve yeni bir yasaya muhtaçlık olmadığını lisana getirdik. EŞİK gönüllüleri olarak nüfus müdürlüklerine ve farklı kurumlara müracaatlar yaptık ancak hiçbir nüfus müdürlüğü ve kurum olumlu cevap vermedi.”
Temmuz ayında AKP’nin getirdiği 9. Yargı Paketi içerisinde yer alan teklifin eşitlik prensibine muhalif olduğunu tabir eden Yurtbilir, “Bu teklif Temmuz ayında meclise geldiğinde Adalet Kurulu’nda hararetli tartışmalar yaşandı. Görüşmeler Adalet Komisyonu Başkanı Cüneyt Yüksel’in maddeyi genel konseye bu biçimde getirmeyeceklerini ve Anayasa Mahkemesi kararına uygun biçimde değiştireceklerini söylemesiyle tamamlandı” diye konuşuyor.
“Bir hukuk devletinde anayasaya ters bir yasama yapılıyor”
Ancak bugün yasanın hiç değiştirilmeden TBMM genel şurasına getirildiğini söyleyen Yurtbilir, “Bugün bir hukuk devletinde anayasaya karşıt bir yasama faaliyeti yapıldığını söyleyebiliriz” diyor.
İktidar bloğunun sayısal olarak çoğunluğa sahip olduğu için insan hakkı kontratlarını, AYM’yi dinlemeksizin her maddeyi meclisten geçirebildiklerini söz eden Yurtbilir, muhalefetin ve kurulların hiçbir manası kalmadığı görüşünde.
EŞİK Platformu olarak muhalefet partilerine ve bağımsız vekillere oylamaya katılmama davetinde bulunduklarını ve “Kendileri çalsın kendileri oynasın” başlıklı bir kampanya başlattıklarını söyleyen Yurtbilir, bu kararın iktira partisinin bayan ve aile siyasetlerinin iz düşümü olduğunu vurguluyor.
Yurtbilir, yurt dışında soyadı konusunda eşit tahliller bulmuş pek çok ülke olduğunun altını çiziyor.
Diğer ülkelerdeki uygulamalar nasıl?
Peki hangi ülkelerde bayanlar evlenmeden evvelki soyadını kullanmaya devam edebiliyor?
ABD, Birleşik Krallık, Hollanda, Fransa, Belçika ve İtalya üzere ülkelerde bayanlar evlendikten sonra evlenmeden evvelki soyadlarını kullanmaya devam edebiliyorlar. Pek çok ülkede çocuklar babanın soyadını alıyor. Fransa üzere kimi ülkelerde çocukların hangi soyadını kullanacaklarına ebeveynler birlikte karar veriyor.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?