80 yıl önce vahşeti durdurdular: Filmlere konu olan Auswitchz’den geriye kalanlar
80 yıl evvel, 27 Ocak 1945’te, Rusya’nın Kızıl Ordusu, Polonya’daki Auschwitz-Birkenau’nun kapılarından girdi. Kızıl Ordu askerleri, birden fazla Yahudi olmak üzere 1 milyondan fazla insanın öldürüldüğü toplama kampının dehşetini birinci keşfedenler oldu.
Askerler, Nazi askerlerinin (SS) işledikleri tüm kabahatlerin tüm izlerini silmeye çalıştıkları toplama kampında hayatta kalan yalnızca birkaç bin kişi buldu.
İtalyan esir Primo Levi, “Ateşkes” isimli Holokost anı kitabında, Auschwitz-Birkenau toplama kampı kurtarıldığında Kızıl Ordu askerleriyle birinci temasını anlattı.
“MAHCUP BAKIŞLAR FIRLATTILAR”
Levi, “İlk Rus devriyesi 27 Ocak 1945 günü öğle saatlerinde kampın yakınına geldi” diye yazmıştı.
Devamında şu tabirleri kullandı: “Kampın sonlarını belirleyen yol boyunca ilerleyen atlı dört genç askerdi bunlar, sten-gun’larını (hafif makineli silah) dikkatle tutuyorlardı. Dikenli tellere ulaştıklarında durup baktılar, birkaç ürkek söz konuştular ve etrafa saçılmış cesetlere, yıkılmış kulübelere ve hâlâ hayatta olan biz birkaç bireye garip bir formda mahcup bakışlar fırlattılar.”
“NE SELAMLADILAR NE GÜLÜMSEDİLER”
Şubat 1944’ten beri, geniş toplama kampı toprağında bulunan üç kamptan biri olan Monowitz’de hapsedilen Levi, o vakitten beri Nazi vahşetinin sembolü haline gelen bir yeri gördüklerinde erkeklerin tedirginliğine şahit oldu.
Levi, “Bizi ne selamladılar ne de gülümsediler; yalnızca merhametin değil, dudaklarını mühürleyen ve gözlerini cenaze sahnesine bağlayan şaşkın bir kısıtlamanın baskısı altında gibiydiler” dedi.
“BU BİR SAVAŞ MAKSADI DEĞİLDİ”
27 Ocak 1945’te bu Sovyet askerleri hayal bile edilemeyecek bir şeye şahit oldular.
France24’e konuşan Holokost uzmanı tarihçi Alexandre Bande, “Onlar birinci Ukrayna cephesinden gelen birliklerdi. Kızıl Ordu bu bölgeye tesadüfen rastladı. Auschwitz’e girmek bir savaş maksadı değildi. Birbiri gerisine toplama kampları keşfeden bu insanların şaşkınlığını kestirim edebilirsiniz” dedi.
Bande “Bu alanda yaşananlar insanların zihninde öylesine derin bir iz bıraktı ki tarihçiler, halk ve görgü şahitleri daha sonra yaşananlardan fazla (kurtuluş) sırasında neler olduğuyla daha çok ilgilendi” diye konuştu.
ALMAN BİRLİKLERİNİN DİRENİŞİ
Ocak ayının sonundaki kurtuluş sabahı Sovyet askerleri Alman birliklerinin şiddetli direnişiyle karşılaştı. Kampın dış mahallelerinde ağır çatışmalar yaşandı.
Kızıl Ordu, düşman askerlerini etkisiz hale getirdikten sonra hayatta kalan bir avuç insan buldu. Sayıları yaklaşık 7 bin ile 8 bin ortasındaydı.
Bande, “Bunlar çoğunlukla taşınamayacak kadar aciz olduğu düşünülen erkekler, bayanlar ve çocuklardı” dedi.
ÖLÜM YÜRÜYÜŞLERİ BAŞLADI
Sadece birkaç gün evvel, 17 Ocak’ta Almanlar Auschwitz-Birkenau’yu tahliye etmeye başlamıştı. Hitler hiçbir mahkûmun canlı olarak düşman eline geçmemesini emretmişti. Yaklaşık 60 bin kişi kışın ortasında paçavralar içinde yollara sürüklendi ve berbat şöhretli vefat yürüyüşleri olarak bilinen batıya gerçek yola çıktı.
67 numaralı konvoyla hudut dışı edilen Raphael Esrail, 2020’de France24’e şunları söylemişti: “500 kişilik kollar halinde yola çıktık. Neredeyse üç gün üç gece boyunca yürüdük.”
Esrail, “En unutamadığım şey, yol kenarında ölmüş olan bayan ve erkekler. Bir SS tarafından başlarından vurulmuşlardı ya da saatlerce yalınayak yürümek zorunda kalmışlardı. Güya dua eder üzere düşmüşlerdi, bacakları donmuştu” diyerek Gross-Rosen kampına transferini anlattı.
Aynı konvoyda bulunan ve Ravensbrück kampına tahliye edilen bir mahkum olan Lea Schwartzmann da 2016 yılında verdiği bir röportajda şunları anlattı: “Bunu hiç beklemiyordum. Vefat yürüyüşleri çok üzücüydü. Kar kanla kırmızıya boyanmıştı. Her 50 metrede bir SS’ler tarafından kuşatılıyorduk.”
KÜL ÇUKURLARI VE GAZ ODALARINI YOK ETMEYE ÇALIŞTILAR
Mahkumları vefat yürüyüşlerine sürüklemeden evvel SS’ler işledikleri cürümlere dair mümkün olduğunca çok ispatı yok etmeye çalıştı.
Nazi yetkilileri 1944 sonbaharı üzere erken bir tarihte Auschwitz-Birkenau’yu terk etmek için hazırlıklar yapıyordu. Kurbanların küllerini içeren çukurlar tasfiye edilirken, krematoryum ve gaz odaları yıkıldı. Lakin Sovyetler kampa girdiğinde, fizikî delillerin birçok yerinde duruyordu.
Schwartzmann, “Saç dolu torbaların saklandığı barakalara vardıklarında bunların insan kalıntıları olduğunu anladılar. Fakat yüz binlerce insanın öldürüldüğü gerçeğini anlamaları biraz vakit aldı” dedi.
“ONCA ACIDAN SONRA BİRİNCİ BESİN”
Vahşetin ispatları Kızıl Ordu’ya bağlı fotoğrafçılar tarafından fotoğraflandı. Kışlalarda ölenleri, üst üste yığılmış cesetleri ve depodaki 40 bin çift gözlük ile 50 bin saç fırçasını fotoğrafladılar ya da sinemaya aldılar.
Hayatta kalanlardan kimileri için kurtuluş acıları sona erdirmedi. Albert Grinholtz, 4 numaralı konvoyda sürgün edilmişti.
Grinholtz 1991’de şunları hatırlıyordu: “Açlık ve iskelete dönmüş vücutlarımız karşısında şok olan askerler çabucak bir el otomobilinde çorba hazırladılar.
Gözlerimi kapattığımda bu sahneyi hatırlıyorum, onca mahrumluk ve acıdan sonra gelen birinci besin. Bu kadar çok yiyeceğe dayanamayan yoldaşlarımız ortasında çok sayıda kayba neden oldu, çok zengindi.”
DÖNMELERİ AYLAR ALDI
Hayatta kalanların memleketlerine ya da ülkelerine dönmeleri haftalar, bazen aylar aldı.
Kurtuluşun akabinde Auschwitz-Birkenau toplama kampı tekrar kullanılmaya başlandı.
Sovyetler, Alman savaş esirlerini ve işbirliği yaptığından şüphelenilen Polonyalıları burada hapsederken, mahallî halk da yıkılan birçok barakayı arayıp kereste modülleri topladı.
Auschwitz’de eski kamp kumandanı Rudolf Höss de dahil olmak üzere yargılamalar ve infazlar da yapıldı.
