200 yıllık saray halıları, usta ellerde yeniden hayat buluyor
İstanbul Beşiktaş’taki Yıldız Şale yerleşkesinde bulunan Ulusal Saraylar Halı Onarım Atölyesi, Beylerbeyi ve Yıldız saraylarına ilişkin iki değerli yapıtı, uzman takımların ağır emeğiyle sergilenebilir hale getiriyor.
Milli Saraylar Başkanlığında yaklaşık 17 yıldır halı tamirat ustası olarak misyon yapan Sadi Öztürk, onarım atölyesinin, 8 kişilik uzman takımla Ulusal Saraylar bünyesindeki saray, kasır ve köşklerdeki halıların onarımını üstlendiğini söyledi.
Öztürk, hem onarıma alınmadan evvel hem de onarım evresinde, yapıta yapılan süreçlerin büsbütün kayıt altına alındığını ve geriye dönük incelenip takip edildiğini lisana getirdi.
Öncelikle halının kendi dokusuna uygun ipliklerin tespit edilip seçildiğine işaret eden Öztürk, şu bilgileri verdi:
“Bu iplikler seçildikten sonra halının kendi renklerine uygun boyanması gerekiyor. Kazanda iplikleri boyuyoruz. Daha sonra tekrar halının kendi desenine, dokusuna uygun bir formda onarım süreci başlatılıyor. Halı çözgü, yer kısmı oluyor. Atkılar, ilişkileri sağlıyor. İlmekler ise üzerindeki desen ve renkleri veriyor. Üç evreden oluşan bir şey. Dokuma tezgahında bu daha süratli bir halde yapılabiliyor lakin biz onarım sürecinde, çözgüleri tamamlayıp sonra atkısını yapıp hasırını oluşturuyoruz. Hasır üzerine tığ ile ilmekleri atarak birebir dokuyu teğe bir oluşturmuş oluyoruz. Ancak bu daha meşakkatli, uzun süren, sabır gerektiren bir iş oluyor. Onarım yapan kişi yaptığı iş ortaya çıktıkça, o desenleri, renkleri görmeye başladıkça ondan da bir haz duyuyor. Bu da motive ediyor, güç veriyor.”
Sadi Öztürk, halılar üzerindeki çalışmaya değinerek, “Bu iki halı, aslında iki farklı ilmek üslubunu göstermiş oluyor. Biz burada onarımı yaptıktan sonra, en hoş yanlarından biri de yaptığımız yapıtı, sergilendiği yerde gidip görebiliyoruz. Bu da bizim için çok hoş oluyor. Kesinlikle uğruyoruz ve bakıp ‘Evet, bu halının onarımını ben yaptım.’ diyebiliyoruz. Bu da bizim için motive edici bir şey oluyor. Bizim iş biraz sabır isteyen, uzun meşakkatli bir süreç. Biraz el mahareti istiyor.” değerlendirmesinde bulundu.
Beylerbeyi ve Yıldız saraylarına ilişkin yapıtların onarım sürecinin 6 aydır sürdüğünü lisana getiren Öztürk, “Artık bu halıda sona gelmek üzereyiz lakin öteki Horasan halısının süreçleri hala devam ediyor. İran halısında güve yenikleri fazla olmuş. Bu, süreci daha da uzatıyor.” dedi.
Beylerbeyi Sarayı’na ilişkin yaklaşık 20 metrekarelik Hereke halısı, 19. yüzyılda Türk düğümü tekniğiyle dokunmuş. Atkılarında pamuk, çözgülerinde yün iplik kullanılan halı, krem taban üzerine geniş bordürleri ve büyük paftalar içindeki şık gül tezyinatıyla dikkati çekiyor. Halının ortasında, mavi kurdeleler ortasında yeşil, kırmızı ve pembe çiçek buketi yer alıyor.
Restorasyon sürecinde halıların saçak zincirleri çekilip sabitleniyor, kopmuş atkı ve çözgü telleri tamamlanıyor, güve yenikleri onarılıyor. Eksik su yolu tekrar dokunarak kenarları sağlamlaştırılıyor. Hereke imzalı halı, son kademede tesviye ve ütü süreçleri ile eski görkemine kavuşturulacak.
Yıldız Sarayı’na ilişkin 29 metrekarelik İran halısı, 19. yüzyılda İran düğümü tekniğiyle dokunmuş. Atkı ve çözgülerinde pamuk, ilmeklerinde yün iplik kullanılmış. Halının lacivert tabanlı ortası, beyaz üzerine serpme çiçek ve kısım motifleriyle süslenmiş. Bordürleri kırmızı ve krem tabanlı olan halının her iki tarafına saçak takıldığında onarımı tamamlanacak.
Uzman bir grup tarafından titizlikle yürütülen onarım süreci, halıların 19. yüzyıldaki özgün dokularına uygun iplikler kullanılarak gerçekleştiriliyor. Isı, nem ve açık teşhir şartları nedeniyle vakitle yıpranan bu eserler, özel tekniklerle yine güçlendiriliyor. Birinci olarak ayrıntılı fotoğraf çekimi ve kayıt altına alma süreçleri yapılıyor, akabinde halılar yıkanıp onarılacak kısımları belirleniyor.
Restorasyonda kullanılacak iplikler, orjinal renk ve dokularına sadık kalınarak atölyede özel olarak renklendiriliyor. Hasır süreçleri tamamlandıktan sonra tığ ve iğne ile dokuma sürecine geçiliyor. Dokuma sonrası fazla tüylerin kesilip düzeltilmesiyle halıların estetik görünümü yine kazandırılıyor. Ulusal Saraylar Halı Onarım Atölyesi, tarihi halıları ilmek ilmek işleyerek gelecek kuşaklara aktarıyor. Yüzyıllar boyunca saraylarda sergilenen bu eşsiz eserler, ustaların sabır ve emeğiyle yine hayat buluyor.
